اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic personality disorder- NPD) را اختلال شخصیت نارسیستیک نیز می گویند.
نام این اختلال از شخصیتی افسانه ایی (مربوط به یونان باستان) به نام نارسیس (نرگس) گرفته شده است.
نارسیس پسری جوان، زیبا و خوش قیافه بود که دختران را تحویل نمی گرفت و آنها را تحقیر می کرد. خدای انتقام از متکبران (نمسیس) متوجه این مسئله شد و تصمیم گرفت که از نارسیس انتقام بگیرد. به همین دلیل نارسیس را به کنار برکه کشاند. نارسیس تصویر خود را در برکه دید و عاشقش شد؛ بدون آن که متوجه شد آنچه عاشقش شده فقط یک تصویر است؛ آن هم تصویر خود. بلاخره یک روز طاقت نیاورد و خود را در برکه انداخت تا تصویر را بگیرد. شنا کردن بلد نبود. پس غرق و به گل نرگس تبدیل شد.
• معیارهای DSM-5 برای اختلال شخصیت خودشیفته به قرار زیر است:
فرد تقریباً در تمام جوانب زندگی خود احساس خودبزرگ بینی (در خیال یا رفتار) دارد.
این فرد نیاز به تمجید و تعریف دیکران دارد. همدلی ندارد.
این اختلال از اواخر نوجوانی و قبل از اوایل بزرگسالی شروع می شود و در شرایط مختلف حضور دارد.
با پنج مورد و یا بیشتر از موارد زیر نشان داده می شود:
۱- خودبزرگ بینی دارد. احساس می کند فرد بزرگی است. موفقیت ها، توانایی ها و استعدادهای خود را بیش از حد بزرگ جلوه می دهد. انتظار دارد دیگران او را فردی بسیار خوب و مهم بدانند (بدون آن که موفقیت های بزرگی داشته باشد).
۲- خیالبافی دائمی درباره موفقیت، قدرت، هوش، زیبایی یا عشق ایده آل دارد.
۳- باور دارد که خیلی خاص و تافتۀ جدا بافته است و فقط افرادی که خودشان خیلی خاص و مهم هستند می توانند او را درک کنند؛ یا فقط باید با چنین افرادی رفت و آمد داشته باشد.
۴- به تعریف و تمجید دیگران به شدت نیاز دارد.
۵- از دیگران برای رسیدن به اهداف خود سوء استفاده می کند.
۶- همیشه حق به جانب است. فکر می کند هر کاری بخواهد می تواند انجام دهد. بدون هیچ منطقی انتظار دارد دیگران در حق او لطف خاصی بکنند و یا رفتاری متفاوت با او داشته باشند. انتظار دارد دیگران به صورت خودکار انتظارات و خواسته های او را برآورده کنند.
۷- همدلی ندارد.
۸- معمولاً به دیگران حسادت می کند یا فکر می کند که دیگران به او حسادت می کنند.
۹- رفتار متکبرانه و نگاه از بالا به پایین به دیگران دارد.
• از آنجایی که افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته با دیگران همدلی نمی کنند و از آنها سوء استفاده می کنند، ممکن است به رفتارهای مجرمانه و بزهکارانه نیز دست بزنند.
• یکی از مکانیسم های دفاعی رایج در این اختلال شخصیت، گسستگی است. مکانیسم دفاعی گسستگی از انواع فرعی مکانیسم دفاعی انکار است. افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته با استفاده از این مکانیسم تلاش می کنند تا احساس حقارتی را که در طول کودکی در آنها به وجود آمده است از خودشان دور کنند.
• این اختلال با اختلال شخصیت ضداجتماعی ارتباط نزدیکی دارد.
درمان اختلال شخصیت خودشیفته
• اگر برای کمک به افراد دارای این اختلال از رواندرمانی استفاده گردد، بهتر است تمرکز روی موارد زیر باشد:
– خودبزرگ بینی
– حساسیت بیش از حد به ارزیابی شدن از سوی دیگران
– نداشتن همدلی با دیگران
• از آن جایی که افراد با این اختلال در مقابل دوره های افسردگی شدید آسیب پذیر هستند- به ویژه در میانسالی- افسردگی آنها نیز باید مورد روان درمانی قرار بگیرد.
منابع
۱- آسیب شناسی روانی بر اساس DSM-5 / مهدی گنجی/ انتشارات ساوالان