علی پسری سه و نیمه ساله است. مدتی پیش والدین علی متوجه رفتارهای غیرعادی او نسبت به سایر هسالانش شدند. علی نمیتواند به خوبی صحبت کند. به ندرت از محدود کلماتی مانند ماما و بابا استفاده می کند. تماس چشمی چندانی با پدر، مادر و اطرافیانش برقرار نمی کند. تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد و ساعت های زیادی را به بازی با چرخ های ماشین اسباب بازی زرد رنگش می گذراند. هیچ تمایلی به بوسیدن و در آغوش گرفتن پدر و مادرش ندارد. رفتارهای نگران کننده علی باعث شد پدر و مادرش او را نزد پزشک اطفال ببرند. پزشک آنها را به روانپزشک ارجاع داده. روانپزشک پس از بررسی، تشخیص داد که علی مبتلا به اتیسم است. پدر و مادر علی سردرگم، پریشان و ناراحت هستند. آنها درباره اختلال اتیسم و کودکان مبتلا به اتیسم چیز زیادی نمی دانند.
در این مطلب قصد دارم به ساده ترین زبان ممکن درباره اختلال اتیسم بنویسم.
اختلال اتیسم چیست؟
کودکان اتیستیک چه ویژگی هایی دارند؟
علل به وجود آمدن اختلال اتیسم چیست؟
روش های درمانی کودکان اتیستیک کدامند؟
والدین دارای کودکان اتیستیک باید چه اقداماتی انجام داده و چگونه رفتار کنند؟
تمام اینها سوالاتی هستند که در این مطلب به آنها پاسخ داده می شود.
اتیسم چیست ؟
اختلال اتیسم یک اختلال نسبتاً جدید است. این اختلال برای اولین بار در سال ۱۹۴۳ توسط «لئو کارنر» کشف شد.
اتیسم یک اختلال طیفی است که علائم و ویژگی های آن درجات مختلفی از خفیف تا شدید نمایان می شود. از طرفی علائم و ویژگی های اتیسم از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. اما آنچه آشکار است این است که تمام این کودکان از مشکلات خاصی رنج می برند و نیاز به حمایت در جنبه های گوناگون دارند.
به گزارش DSM-5* نرخ شیوع اختلال طیف اتیسم در کودکان حدود یک درصد است. نرخ شیوع اتیسم در پسران چهار برابر شایع تر از دختران است. البته نرخ شیوع بیشتر به این معنی نیست که این اختلال در دختران رخ نمی دهد. اتیسم در ایران جمعیتی نزدیک به یک درصد افراد را در برمی گیرد.
اختلال اتیسم در ۳۰ سال گذشته به شدت افزایش یافته است. به همین دلیل توجه به این اختلال در میان متخصصین حوزه سلامت روان نیز رو به افزایش است.
علائم اتیسم به طور معمول در اوایل کودکی، از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی به وضوح مشخص می شود. البته، علائم ممکن است زودتر با دیرتر نیز ظاهر شوند. علائم اولیه ممکن است شامل تاخیر قابل توجهی در رشد زبان یا رشد اجتماعی باشد. به طور کلی اختلال اتیسم اغلب تا پیش از سه سالگی قابل تشخیص است؛ به خصوص اگر از نوع شدید باشد.
* DSM-5 راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی؛ کتاب مرجعی است که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا چاپ می شود. نسخه ۵ جدیدترین نسخه این راهنما است.
علائم اتیسم چیست؟
بر اساس DSM-5 دو معیار مهم برای تشخیص اختلال اتیسم عبارت است از:
۱- تأخیر و یا ناتوانی شدید در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران
۲- رفتارها، علایق و فعالیت های محدود، تکراری و کلیشه ایی
کودکان اتیستیک چه ویژگی هایی دارند؟
با توجه به معیارهای بالا و شدت اختلال، کودکان اتیسم برخی از ویژگی های زیر را دارند:
o این کودکان رشد عادی ندارند.
o به خودشان آسیب می زنند (خودجرحی). رفتارهایی مانند کوبیدن سر به زمین و دیوار، سیلی زدن به خود و … در این کودکان شایع است.
o به حرکات چرخشی علاقه شدیدی دارند.
o این کودکان به اشیایی بی جان علاقۀ خاص و عمیق پیدا می کنند.
o در محیط های شلوغ اذیت شده و بهم می ریزند.
o به بازی با سایر بچه ها علاقه ایی ندارند.
o منزوی به نظر می رسند و غرق در دنیای خود هستند.
o نسبت به احساسات دیگران بی تفاوت هستند.
o به صداهای محیط اطراف (به ویژه صداهای شدید مانند جاروبرقی، سشوار و موسیقی بلند) حساسیت بیش از حد دارند. به طوری که کوچکترین صدایی بر روی آنها تأثیر می گذارد. واکنش این کودکان در برابر صداها شدیدتر از بقیه کودکان است.
o جذب نورهای شدید می شوند.
o تمایل دارند همه چیز را بو کنند.
o به شدت بدغذا هستند. اگر از غذایی خوششان بیاید باید مدام از همان غذا بخورند و از خوردن هر غذای دیگری امتناع می کنند.
o به جنس لباس بسیار حساس هستند. نمی توانند لباس های تنگ و زبر را تحمل کنند.
o روش های عادی برقراری ارتباط با دیگران را یاد نمی گیرند و یا به سختی یاد می گیرند.
o از طرفی علاقه ایی به برقراری ارتباط با دیگران و یا بازی کردن با دیگر کودکان ندارند.
o از برقراری تماس چشمی با دیگران اجتناب کرده و در تعاملات اجتماعی پیشقدم نمی شوند.
o قادر به پیدا کردن دوستی برای خود نیستند. نسبت به محیط اطراف خود بی اعتنا و بی تفاوت هستند. قادر به یادگیری مهارت های جدید نیستند.
o در کارها و فعالیت های جدید شرکت نمی کنند.
o پنجاه درصد کودکان اوتیستیک لال هستند و مابقی که قادر به حرف زدن هستند نیز در رشد زبانی تأخیر شدیدی دارند.
o نسبت به تغییر به شدت مقاوم هستند. به همین دلیل ممکن است بر رفت و آمد از یک مسیر همیشگی، بازی با یک اسباب بازی خاص و خوردن یک نوع غذا پافشاری کنند و تمایل به امتحان کردن چیزهای جدید نداشته باشند.
علل به وجود آمدن اختلال اتیسم
در سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ این باور وجود داشت که علت ابتلا به اتیسم داشتن مادری سرد و بی عاطفه است. اما این باور درست نیست. اتیسم شرایطی پیچیده و ناشناخته دارد و علیرغم پژوهش های بسیار در این زمینه نمیتوان علت واحد و مشخصی را برای ایجاد این اختلال در نظر گرفت. کودکان طیف اتیسم از یک عارضه نوروفیزیولوژیک رنج می برند. این عارضه موجب می شود تا بادامه، هیپوکامپ و مخچه مغز این کودکان با دیگر کودکان تفاوت داشته باشد. تعداد پژوهش هایی که به نقش وراثت در ایجاد اتیسم اشاره می کنند در حال افزایش هستند. پس میتوان گفت که اختلال اتیسم ارثی است. به طور کلی اتیسم اختلالی عصب شناختی است که در مغز ایجاد شده و اراتباط قوی تری با زیست شناسی دارد تا با روانشناسی.
برخی از عوامل خطرزا برای اتیسم عبارتند از:
o جهش ژنتیکی
o وزن کم هنگام تولد
o والدین سن بالا
o وجود فردی با اختلال اتیسم در خانواده نزدیک
o قرارگیری در معرض فلزات سنگین و سموم محیطی
o عدم تعادل متابولیکی
o سابقه عفونت های ویروسی
o و …
درمان اختلال اتیسم
شناسایی سریع و بهنگام کودکان اتیستیک یک عنصر و گام کلیدی در درمان این کودکان است. درمان در این اختلال صد در صد اتفاق نخواهد افتاد. در واقع هیچ درمان قطعی برای اتیسم وجود ندارد. اما شروع به موقع درمان در کاهش رفتارهای مخرب و آسیب زای این اختلال موثر خواهد بود.
روش های درمانی مختلفی وجود دارند. این روش ها در کنار روان درمانگر خبره میتوانند به افراد دارای اتیسم کمک کنند که علائم خود را کاهش داده و احساس بهتری داشته باشند. برخی از این روش ها عبارتند از:
o بازی درمانی
o رفتار درمانی
o فیزیوتراپی
o کار درمانی
o گفتار درمانی
o درمان های جایگزین مانند ویتامین های با دوز بالا، شیمی درمانی برای دفع فلزات از بدن
o و …
کودکان اتیستیک را در دو سالگی و یا حتی زودتر میتوان شناسایی کرد. بعضی از این کودکان تا دو سالگی رشد عادی دارند ولی بعضیهایشان خیلی زود در چند ماهگی علایم این اختلال را نشان می دهند. نکته بسیار مهم این است که نباید زمان طلایی درمان این اختلال را از دست بدهیم . بنابراین بهتر است قبل از رسیدن به سن مهدکودک این اختلال را شناسایی کرد.
آنچه والدین کودکان اتیستیک باید بدانند
زندگی با کودکان اتیستیک دشوار، خسته کننده و طاقت فرسا است. در اکثر مواقع والدین را خسته، پریشان و ناامید می کند. به همین دلیل لازم است والدین دارای کودک اتیستیک از افراد متخصص و روانشناسان، کمک حرفه ایی دریافت کرده تا بتوانند با استرس ناشی از داشتن کودک اتیستیک کنار آمده و مهارت های ویژه برای کمک به این کودکان را یاد بگیرند.
در ادامه به پیشنهاداتی عملی و کاربردی برای زندگی و کنار آمدن با کودکان اتیستیک اشاره می کنم. والدین با عمل به این راهکارهای عملی از شدت فشار و تنش خود کاسته و میتوانند رابطه ایی موثر با کودکان خود داشته باشند.
۱- ماهیت اختلال اتیسم را به درستی درک کنید و بدانید که چگونه این اختلال میتواند بر روند یادگیری و رفتار فرزندتان تأثیر بگذارد.
۲- تا جایی که میتوانید اطلاعات تان را درباره اختلال اتیسم افزایش بدهید. هر چه بیشتر درباره این اختلال بدانید، می توانید به فرزندتان بیشتر کمک کنید.
۳- برای کسب اطلاعات درباره اختلال اتیسم از افراد حرفه ایی و منابع معتبر کمک بگیرید. اطلاعات اشتباه از منابع نامعتبر شما را به سمت مسیری اشتباه و گمراه کننده هدایت می کند.
۴- اگر فرزندتان به داروی خاصی احتیاج دارد، حتماً تجویز دارو توسط پزشک متخصص و روانپزشک صورت بگیرد. بدون دریافت مشاوره پزشکی، خودسرانه و یا با توصیه افراد فامیل و نزدیکان، از داروها استفاده نکنید.
۵- اگر کودکتان تشخیص اتیسم گرفت، آن را انکار نکنید. به جای نادیده گرفتن مسئله هر چه سریعتر درمان و مداخلات لازم را شروع کرده و زمان را از دست ندهید.
۶- اگر فرزندتان اتیسم دارد، شما مقصر نیستید. این اتفاق در اثر عملکرد شما ایجاد نشده است؛ پس احساس گناه نداشته باشید و خودتان را سرزنش نکنید. بپذیرید که کودک شما مراحل رشدی متفاوتی نسبت به دیگران دارد و نیاز است که رفتارهای متفاوتی با او داشته باشید.
۷- فرزندتان را با دیگران مقایسه نکنید. به تفاوت های فردی او احترام بگذارید و به جای مقایسه کردن های نابجا و بی مورد بر روی ساختن آینده ایی بهتر برای فرزندتان تمرکز کنید.
۸- بزرگ کردن یک فرزند مبتلا به اتیسم، سبک زندگی متفاوتی را به وجود می آورد. تلاش کنید خودتان را با این سبک زندگی هماهنگ کنید.
۹- تیمی از متخصصین (متشکل از پزشک، روانشناس، فیزیوتراپ، متخصص تغذیه و … ) مورد اعتماد برای اختلال اتیسم پیدا کنید.
۱۰- بر نقاط قوت فرزندتان و کارهایی که به خوبی از پس انجام آن بر می آید، تمرکز کنید.
۱۱- فرزندتان را بی قید و شرط دوست داشته باشید. اجازه ندهید دشواری های رفتار با کودک اتیستیک بر عشق و علاقه تان نسبت به او تأثیر بگذارد.
۱۲- بیش از اندازه حمایتگر نباشید. اجازه دهید فرزندتان کارهایش را تا جایی که ممکن است و می تواند، خودش انجام بدهد.
۱۳- داشتن فرزندی با اختلال اتیسم با تنش، فشار عصبی و استرس همراه است. تلاش کنید استرستان را با روش های مختلف مدیریت کنید. برای این کار میتوانید از افراد متخصص کمک بگیرید. برای مثال به روانشناسی مراجعه کرده و از او بخواهید روش های مدیریت استرس را به شما یاد داده و به شما کمک کند تا استرستان را مدیریت کنید.
برخی از راهکارهای زیر میتوانند در کاهش استرس به شما کمک کنند:
• دعا/ مراقبه / مدیتیشن و یوگا
• ورزش / پیاده روی
• خواندن کتاب و مجله
۱۴- با والدینی که فرزند اتیستیک دارند ارتباط برقرار کنید. با یکدیگر همدلی کرده و از هم حمایت کنید. از صحبت کردن با والدین دیگر یاد بگیرید و از تجربیات آنها در مورد نحوه رفتار با کودک اتیستیک استفاده کنید. قرار ملاقات هایی با این والدین داشته باشید و با آنها درباره مسائل خود، احساساتی که دارید، دشواری های مسیری که طی می کنید و چگونگی کنار آمدن با چالش ها صحبت کنید. این کار به شما آرامش می دهد.
۱۵- در طول روز زمانی را به خودتان اختصاص دهید؛ حتی اگر شده چند دقیقه. در این زمان فعالیت مورد علاقه تان را انجام دهید. فعالیت های ساده ایی مانند پیاده روی، گوش دادن به موسیقی، نقاشی کشیدن، کتاب خواندن و یا حتی پختن غذای مورد علاقه تان باعث می شود احساس بهتری نسبت به خودتان داشته باشید.
۱۶- اگر از داشتن کودکی مبتلا به اتیسم احساس افسردگی، عصبانیت و خشم می کنید، به روانشناس مراجعه کنید. بهتر است با روانشناسی ملاقات کنید که تجربه کار با والدین کودکان دارای اختلالات روانی را داشته باشد.
۱۷- از اطرافیان نزدیک، پدر و مادر و فرزندانتان (اگر فرزند دیگری دارید) کمک بخواهید. از آنها بخواهید از شما حمایت کرده و در انجام امور روزانه و کارهای مربوط به کودک اتیستیک با شما همراه باشند.
۱۸- از فرزندتان انتظارات واقع بینانه داشته باشید.
۱۹- فرزند دارای اتیسم خود را از جامعه حذف نکنید. بلکه فرصت های مناسبی برای حضور معنادار او در جامعه ایجاد کنید.
۲۰- با فرزندتان مهربان باشید. بر سر او داد نکشید و فریاد نزنید. این کارها او را به شدت می ترساند.
۲۱- هنگام آموزش به فرزندتان شکیبا و صبور باشید. شاید لازم باشد مطلبی را بارها برای او تکرار کنید.
۲۲- کودک مبتلا به اتیسم رژیم غذایی خاصی دارد که پایه و اساس آن پرهیز از مواد افزودنی مصنوعی (مواد نگهدارنده، رنگ و شیرین کننده) است. در این رژیم بر روی غذاهای مغذی مانند میوه و سبزیجات تازه، مرغ بدون چربی، ماهی، چربی اشباع نشده و مصرف بالای آب متمرکز است. پس بهتر است، زیر نظر متخصص تغذیه رژیم غذایی خاصی برای فرزندتان داشته باشید.
منابع
۱- اختلال طیف اتیسم: راهنمای کاربردی برای والدین/ علی ابراهیمی، ماندانا قدیانی و مونا درویشی/ انتشارات هوشمند تدبیر
۲- آسیب شناسی روانی بر اساس DSM-5/ مهدی گنجی/ انتشارات ساوالان
۳- مداخلات بهنگام در اختلالات طیف اتیسم / سید علی صمدی/ نشر دیدار
۴- نکته های آموزشی برای والدین کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم / دکتر زهرا شهریور و همکاران / نشر قطره