تکنیک های تشویق در فرزند پروری

پیش نوشت: در گروه محتوا تیم توسط استاد خوبم شاهین کلانتری عزیز به یک چالش هیجان انگیز و مفید دعوت شدیم. قضیه از این قرار است که باید نوشتن مقاله ایی نو و تازه را شروع کنیم. از همان ابتدای کار، مقاله را در سایت خود انتشار دهیم و در طول یک هفته آینده به صورت تدریجی آن را کامل کنیم. با جان و دل شرکت در این چالش را پذیرفتم. موضوع مقاله ام را تکنیک های تشویق در فرزندپروری انتخاب کردم. مقاله ایی که قرار بود هفته قبل نوشته شود. ولی به دلیل برنامه ایی که ناخواسته هفته قبل پیش آمد و باید به آن خارج از نوبت رسیدگی می کردم نشد که استارت مقاله را بزنم و شروع کنم. امروز مقاله جدیدم را شروع می کنم و با نظرات ارزشمند استاد عزیز و دوستان خوبم در محتوا تیم آن را کامل خواهم کرد. من عاشق به چالش کشیده شدن توسط ایده های جدید هستم.

 

در بحث فرزندپروری تشویق کردن فرزند یعنی کار مثبت و رفتار مناسب فرزند خود را ستودن. تشویق کردن فرزند یعنی انجام کاری از سوی والدین و بزرگترها که با انجام آن رفتار مناسب فرزند افزایش پیدا می کند. در واقع با تشویق کردن والدین بر شیوه رفتاری فرزند خود تأثیر مثبت گذاشته و باعث ایجاد و افزایش رفتارهای مطلوب و مناسب در او می شوند. دکتر سعید جهانشاهی فرد در کتاب تکنیک های فرزندپروی تشویق کردن را نوعی آگاهی دادن می دانند.
ما با تشویق کردن به فرزند خود آگاهی می دهیم کاری که انجام داده کار خوبی است. آگاه شدن فرزند به خوب بودن یک کار باعث می شود که او آن کار را تکرار کرده و به دفعات بیشتری انجام دهد.

 

۱- تکنیک توجه مثبت

 

برای مورد تشویق قرار دادن بچه ها چندین تکنیک وجود دارد. یکی از این تکنیک ها تکنیک توجه مثبت است. این تکنیک یکی از ساده ترین و شناخته شده ترین تکنیک های تشویق است.

تکنیک توجه مثبت به سادگی قابل اجرا است. از دو قسمت تشکیل شده است ۱- توجه کردن ۲- لبخند زدن
در این تکنیک پس از مشاهده رفتار مناسب در فرزند، والدین با توجه کردن به رفتار مناسب فرزند خود را متوجه موضوع مورد تشویق می کنند و با لبخندی که بر لب می نشانند به او آگاهی می دهند که رفتار او رفتاری خوب و مناسب بوده است. در نتیجه رفتار مطلوب فرزند با توجه مثبت والدین افزایش می یابد.

 

مثال اول: پسری ده ساله در جمع آوری سفره ناهار به اعضا خانواده کمک می کند. پدر خانواده میخواهد بابت این کار او را تشویق کند. اگر پدر حین جمع آوری سفره، به سمت پسر برگشته و به او نگاه کند (توجه کردن) و سپس به او لبخند بزند (آگاهی دادن)، از تکنیک توجه مثبت استفاده کرده است. پدر با این کار ۱- به رفتار مناسبِ فرزندش توجه نشان داده است ۲- با لبخند زدن به فرزند، کار او را تایید کرده است.

 

مثال دوم: مادری با دختر ده ساله اش در پارکی مشغول قدم زدن هستند. دختر آشغالی روی زمین میبیند. آن را برداشته و به داخل سطل زباله ایی که در آن نزدیکی قرار دارد می اندازد. مادر به دختر خود نگاه کرده و به او لبخند می زند. در این حالت مادر از تکنیک توجه مثبت برای تشویق و تحسین رفتار مناسب دختر استفاده کرده است.

برای تشویق فرزندان به کار خوب تکنیک توجه مثبت به تنهایی کفایت نمی کند. در برخی مواقع فرزند متوجه لبخند و توجه ما به کار خوب خود نمی شود. پس لازم است در کنار تکنیک توجه مثبت از دیگر تکنیک های تشویق نیز استفاده کنیم.

 

۲- تکنیک بیان خوشحالی

 

برای اثرگذارتر بودن تشویق در کنار تکنیک توجه مثبت میتوان از تکنیک بیان خوشحالی نیز استفاده کرد. در این تکنیک به طور مستقیم و مشخص به رفتار مناسب و کار خوب فرزند اشاره کرده و به فرزند گفته می شود «از این کار تو خوشحال شدم».

مثال اول: مثال اول تکنیک توجه مثبت را به یاد بیاورید. اگر پدر علاوه بر تکنیک توجه مثبتی که به کار می برد (توجه به رفتار مناسب فرزند و لبخند زدن به او) به فرزند خود بگوید: «پسرم، این کار تو (کمک در جمع آوری سفره ناهار) مرا خیلی خوشحال کرد»، در این صورت پدر از تکنیک بیان خوشحالی نیز استفاده کرده است. یعنی ترکیب هر دو تکنیک که مطمئنا تاثیرگذارتر خواهد بود.

 

مثال دوم: مثال دوم تکنیک توجه مثبت را به یاد بیاورید. اگر مادر پس از رفتار مناسب ختر ده ساله اش، به دختر خود نگاه کرده و به او لبخند زد و در حین حال گفت: «دخترم، این کار تو (برداشتن زباله از روی زمین و انداختن آن در سطل زباله) باعث خوشحالی من شد»، در این حالت از ترکیب دو تکنیک توجه مثبت و بیان خوشحالی برای تشویق فرزندش استفاده کرده است.
به کارگیری همزمان تکنیک توجه مثبت و بیان خوشحالی میتواند در تشویق فرزندان اثرگذارتر باشد. ترکیت این دو روش با یکدیگر آگاهی بیشتر به فرزند درباره رفتار مناسب و کار خوبش خواهند داد.

 

 

۳- تکنیک تشویق توصیفی

سومین تکنیک در تشویق، تکنیک بیان توصیفی است. این تکنیک قوی تر از دو تکنیک قبل عمل کرده و موثرتر است. در این تکنیک پدر و مادر به رفتار مثبت فرزند خود که تمایل به افزایش آن دارند توجه کرده و آن را به زبان آورده و توصیف می کنند.

مثال: بچه مشغول درس خواندن است. پدر او را در این حالت می بیند. به کنار او می آید و می گوید: «آفرین به تو پسرم. از مدرسه که برگشتی غذایت را خوردی. الان هم داری درس میخوانی و بعدش هم به تماشای فیلم مینشینی».
پدر در این جمله کار خوب فرزند را به صورت جزئی، شفاف و واضح توضیح داده است. پدر نه تنها با توصیف درس خواندن، آن را تأیید کرده و فرزند را مورد تشویق قرار داده، بلکه فرزند خود را متوجه این موضوع کرده که اول ناهار خوردن، بعد درس خواندن و در پایان تلویزیون تماشا کردن کار درست و مناسبی است.

نکته مهم در تشویق توصیفی: به کاری که دوست دارید بیشتر شود توجه نشان داده و آن را توصیف کنید. به کاری که نمی خواهید بیشتر شود و به موارد منفی توجهی نکنید. چون چه بخواهیم چه نخواهیم مغز فرزند ما به کاری که توصیف شده گرایش پیدا می کند.

 

 

نکات بسیار مهم: 

۱- تشویق باید به گونه ای باشد که تکرار یک رفتار را افزایش دهد.

۲- تشویق معکوس ممنوع است. تشویق معکوس زمانی است که کودک رفتار اشتباهی انجام می دهد و ما خواسته یا ناخواسته او را تشویق می کنیم. تشویق ما موجب افزایش رفتار اشتباه فرزندمان می شود.

مثال: کودک در جمع خانوادگی کلمه ناشایستی را با لحن بامزه ایی به زبان می آورد. همه خانواده می خندمد. کودک مورد توجه قرار گرفته و تشویق می شود. بنابراین کار اشتباهش را بعدها به دفعات تکرار می کند.

۳- تشویق حد و اندازه دارد. در تشویق کردن اغراق نکنید. استفاده از عبارات اغراق آمیزی چون: «تو بهترینی»، «تو باهوش ترینی» و … موجب حس برتری مفرط در بچه ها می شود. این حس ممکن است آنقدر زیاد شود که فرزند ما فکر کند چون از همه باهوش تر است پس هرگز اشتباه نمی کند، هر کار و رفتاری که از او سر می زند درست است؛ پس پدر و مادر حق اظهارنظر و تذکر دادن ندارند. در نتیجه زمینه سوء استفاده فرزند را فراهم می کند. بهتر است از پسوند «ترین» در توصیف فرزندان استفاده نکنیم. به جای آن بگوییم: « تو باهوشی»، «تو خوبی».

۴- در استفاده از تکنیک های تشویق نباید زیاده روی کرد.

۵- تشویق بیشتر موجب افزایشِ بیشتر و بیشتر رفتار مناسب در فرزندان نمی شود.

۶- تشویق بیش از حد و نابجا میتواند تأثیر معکوسی داشته باشد.

۷- تشویق اگر افراطی و زیاد باشد می تواند بچه ها را از کاری که بابت آن مورد تشویق قرار گرفته اند زده کند. و یا این که بچه ها را پر توقع بار آورد.

۸-تشویق خوب تشویقی است که همراه با آگاهی باشد.

۹-تشویق خوب تشویقی است که در آن به طور مستقیم به رفتار مناسب و یا کار خوبی که فرزند انجام داده است اشاره شود.

۱۰- تشویق باید با رفتار، سن، جنسیت، خصوصیات اخلاقی و نیازهای فرزند متناسب باشد.

۱۱-تشویق باید حین عمل و یا بلافاصله بعد از رفتار اجرا شود. اگر بین رفتار فرزند و تشویق فاصله بیفتد، فرزند ارتباط بین فتار و تشویق را متوجه نخواهد شد و تاثیر تشویق از بین می رود.

۱۲-تشویق خوب تشویقی است که در آن فرزند واضح و شفاف بداند که بابت کدام کار و یا رفتار مورد تشویق قرار گرفته است.
مثال:
– «از این که با مامان بزرگ اینقدر مودبانه حرف زدی ازت ممنونم»
– «خیلی خوشحالم که در پوشیدن لباس به خواهرت کمک کردی»
در این نوع تشویق فرزند متوجه می شود که کدام یک از رفتارهایش مورد قبول و تأیید خانواده است. پس سعی در تکرار آن رفتارها دارد.